مقاله خشکسالی و پیش بینی آن و ارائه راهکارهای کاهش اثرات خشکسالی

جزئیات و دریافت

چکیده

خشکسالي يکي از بلاياي طبيعي مي باشد که خسارات زيادي به زندگي انسان و اکوسيستم هاي طبيعي وارد مي آورد و با ديگر حوادث طبيعي از قبيل سيل، طوفان و زلزله تفاوت هايي دارد. عمده اين تفاوت ها در تاثير تدريجي خشکسالي طي يک دوره نسبتا طولاني، عدم امکان تعيين دقيق زمان شروع و خاتمه و وسعت جغرافيايي تاثير آن مي باشد. از طرف ديگر نبود تعريف دقيق و قابل قبول جهاني از خشکسالي به پيچيدگي و سردر گمي اين پديده افزوده است. خشکسالي ها در حالت کلي سه نوع هستند: خشکسالي هواشناسي، خشکسالي هيدرولوژيکي و خشکسالي کشاورزي. خشکسالي هواشناسي يا آب و هوا يي اساسا خشکي ناشي از کمبود بارندگي مي باشد که در صورت تداوم منجر به خشکسالي هيدرولوژي و کشاورزي مي گردد. بارش عمده ترين پارامتري است که در تعريف خشکسالي به کار مي رود و کمبود يا فقدان آن آستانه رخداد خشکسالي است. در خشكسالي چهار ويژگي عمده مورد مطالعه قرار مي گيرد كه عبارتند از شدت ، مدت، فراواني و گستره خشكسالي. سيستم پايش از مقدمات لازم در طرح هاي مقابله با خشکسالي بوده که مقياس زماني نقش تعيين کننده اي در قابليت و کارآيي آن دارد. محققان برای پایش خشکسالی از روشهای مختلفی استفاده کرده اندکه در این میان، شاخص خشکسالی بارش استاندارد (SPI ) یکی از شاخص های تقریبا جدید در این زمینه می باشد که مورد استفاده متعددی از آن در کشورهای مختلف به خصوص ایالت متحده امریکا دیده شده است. تغییر الگو های کشت و آبیاری، توجه به تکنیک های بومی ابداعی در مناطق خشک در زمینه صرفه جویی در منابع آب مانند ساخت آب انبار، آبیاری کوزه ای از جمله روش های تفاهم با خشکی می باشند. سد سازی، تغذیه مصنوعی سیلاب، تفکیک آب شور و مصرفی و توجه به روش های کاهش تبخیر از مهمترین راهکارهای مقابله با خشکی در ایران می باشند.

شاخص های پیش آگاهی خشکسالی در ایران

  خشکسالی یکی از رخدادهای جوی است که سبب بروز خسارات زیادی می شود. از آنجایی که ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک واقع شده است، پیش بینی بلند مدت بارش برای برنامه ریزی و مدیریت منابع آب دارای اهمیت است. تصمیم گیرندگان منابع آب نیاز به پیش بینی های مطمئنی برای تصمیم گیری های مدیریتی دارند. در این بین روش های پیش بینی مختلفی سعی در تعیین ارتباط بین متغیر های مستقل و وابسته داشتند و مدل های مفهومی و آماری زیادی برای پیش بینی و پیش آگاهی متغیر های اقلیمی مورد استفاده قرار گرفته است. محققین با اتخاذ شیوه های مختلف در صدد بر آمده اند تا نتایج قابل قبولی را در این زمینه برای نقاط مختلف دنیا بدست آورند. با توجه به تعداد سامانه های تاثیر گذار بر بارش ایران، لازم است تا با یک نگرش گسترده تر سیگنال های بزرگ مقیاس اقلیمی بررسی شوند. از جمله تحقیقات اولیه در خصوص پیش آگاهی خشکسالی توسط گابریل و نیومن (1962) انجام گرفت، آنها از یک مدل زنجیره ای مارکف مرتبه ی اول برای تعیین احتمال وقوع روزهای خشک وتر با استفاده از بارندگی روزانه استفاده نمودند. پرستسلی و تروپ (1966) رابطه ی بین بارندگی استرالیا و دمای آب اقیانوس را در مناطق ساحلی و اقیانوس آرام مورد بررسی قرار دادند، آنها متوجه شدند که مقادیر انحراف از میانگین دمای سطح آب در مناطق خاصی از گسترده های آبی می تواند تغییرات آب و هوایی و نوسانات بارندگی در مناطق دور و نزدیک را توجیه نماید. تورانین(1976) امکان پیش بینی بلند مدت خشکسالی را با استفاده از ضرایب همبستگی چندگانه مورد مطالعه قرار داد، وی در مطالعات خود نشان داد، هر چند بین بارندگی ماهانه در تابستان و دما رابطه ی معنی داری به لحاظ آماری وجود دارد، ولی این سطح معنی دار بودن کافی نیست و پیش بینی بارندگی به طور قابل اطمینانی امکان پذیر نیست.

پایش خشکسالی

 سیستم پایش خشکسالی از ابزارهای بسیار مهم در مدیریت خشکسالی محسوب میگردد که می توان با استفاده از پارامترهای اقلیمی و هیدرولوژیکی شروع، خاتمه، توسعه مکانی و شدت آن را تشخیص و اعلام نمود. در صورت وجود طرح های از پیش آماده برای مقابله با خشکسالی، این سیستم می تواند در تعیین نوع و زمان فعال شدن طرح ها نقش موثری را ایفا نماید. امروزه شاخص های کلاسیک متعددی برای ارزیابی و پایش خشکسالی به کار برده می شوند که قسمت عمده آنها جز شاخص های هیدرومتئولوژیکی می باشد. عمده ترین آنها عبارتند از  PDSI,CMI, SPI, EDI, DECILES, SWSI در مقابل شاخص های دیگری نیز وجود دارند که از داده های سنجش از راه دور به دست می آیند شاخص هایی نظیر NDVI, VCI, TCI, EVI,. با توجه به اینکه کشور ایران در یکی از مناطق خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و خشکی جز فطرت و صفت ذاتی آن می باشد، تغییرات شدید مقدار بارش، شدت و پراکنش زیاد بارندگی و نوسانات دما از خصوصیات دایمی است. خشکسالی نیز به عنوان یک عارضه موقت هر چند مدت یکبار حادث می شود و در نتیجه آن مشکلات خاص را حادتر می نماید. در همین راستا مطالعه و پایش خشکسالی در کشور این امکان را در اختیار مسئولین قرار خواهد داد که در هر لحظه زمانی بتوانند وضعیت موجود را با سالهای قبل مقایسه نموده و با پیش بینی شرایط آب و هوایی و به کار گیری روش های مقابله خسارت را به حداقل ممکن رسانیده و مانع ایجاد بحران های احتمالی ناشی از آن گردند.