نقش مجلات و کتابهای کمک آموزشی در تدریس

دسته بندي : علوم انسانی » روانشناسی و علوم تربیتی
" هر طفلي به محض اين كه به زبان مي آيد، برحسب يك تعليم الهي هرچه را مي بيند از حقيقت و سبب آن جويا مي شود و كشف ماهيت آن را مي خواهد. اگر مربيان و معلمان او دانا باشند و حقايق هر چيزي را به او خاطر نشان كنند، به همان طور آن نهال انسانيت كه تازه از دل او سر برزده است، نشو و نما گرفته، ميوه سعادت و كام دل بار مي آورد و آنچه از كمال منتظر و سعادت اصلي خداوند متعال درباره او به اراده ازلي مقدر فرموده به آن مايل مي گردد. ولي اگر به عكس، مربيان و اولياي آن طفل بيچاره، به حكم يك بدبختي آسماني مردمان جاهل و بي خبري باشند، سوزن در چشم دانش و تازيانه بر روي خنگ طلب آن كودك بدبخت زده، چشم بصيرتش را كور و پاي سمند طلبش را لنگ ساخته و نهال برومند اميد او را از ريشه بر مي كنند."

جملاتي كه در آغاز سخن آمد، بخشي از مقدمه كتاب " احمد" نوشته عبد الرحيم تبريزي است كه يك قرن پيش منتشر شد. اين كتاب به صورت پرسش و پاسخ تنظيم شده ، حاوي مفاهيم پايه علم و فن است و به قول مولف " از زبان اطفال در لباسي كه متعلمان را به كار آيد و مبتديات را بصيرت افزايد" نگارش يافته است. به راستي كه چنين بوده و همين گونه است.
كتاب احمد را مي توان نخستين كتاب كمك آموزشي دانست كه به شيوه اي نوين و با اهداف آموزشي از پيش تعيين شده به زباني بسيار ساده نوشته شده است. مولف اهداف آموزشي هر فصل را در ابتداي آن معرفي كرده است و پيش از پرداختن به يك مفهوم علمي يا فني، نخست با طرح كردن يك داستان يا توصيف يك موقعيت خاص، توجه خواننده را به آن مفهوم جلب مي كند. سپس پرسش ها از سوي كودكي به نام احمد مطرح مي شوند و نويسنده در مقام پدر با آنها پاسخ مي دهد.
ويژگي هايي كه برشمرديم همراه با سادگي و گيرايي بيان و پرهيز كردن از گزافه گويي، كتاب احمد را اثر كمك آموزشي جاودانه اي ساخته است كه با در نظر گرفتن قدمت آن، به كار بردن واژه شاهكار براي توصيف آن شايسته مي نمايد.
اكنون كه يك قرن از انتشار كتاب احمد مي گذرد، انتظار داريم وضعيت كتاب هاي كمك آموزشي در كشور ما كه وضعيت چاپ و نشر و تعداد دانش آموزانش با دوران عبد الرحيم تبريزي قابل مقايسه نيست، بسيار دلگرم كننده و آن گونه باشدكه تبريزي اميد داشته است ؛ يعني، " ذهن ابناي وطن در ابتداي تعليم في الجمله باز و روشن شده، در آتي از براي تعليم فنون عاليه مستعد شوند."
براي اين كه ببينيم آيا چنين شده يا نه، بهتر است نخست با مرور برخي از كتاب هاي كمك آموزشي كه در جهان پيشرفته منتشر مي شوند، با ويژگي هاي كتاب هاي كمك آموزشي بيشتر آشنا شويم.
ويژگي هاي كتاب هاي كمك آموزشي
به طور كلي، كتاب هايي را كه براي كودكان و نوجوان منتشر مي شود ، به دو دسته كتاب هاي داستاني( Fiction ) و غير داستاني( Non-fiction ) تقسيم مي كنند. كتاب هاي غير داستاني نيز در دو گروه اصلي جاي مي گيرند؛ كتاب هايي كه بيشتر با هدف دانش افزايي و ترغيب كردن دانش آموزان به فراگيري علم نوشته مي شوند و به طور معمول برنامه آموزش خاصي را دنبال نمي كنند. اين كتاب ها در كشور ما به كتاب هاي علمي مشهور شده اند. گروه ديگر، شامل كتاب هايي است كه بر اساس برنامه آموزشي خاصي نوشته مي شوند و هدف اصلي آنها كمك كردن به تحقق اهداف آن برنامه آموزشي است. اين گونه كتاب ها را مي توانيم كتاب هاي كمك آموزشي( Curriculum supplement ) بناميم.
توجه داشته باشيد هرچند كتاب هايي كه از آنها با عنوان كتاب هاي علمي ياد كرديم، برنامه آموزشي خاصي را دنبال نمي كنند، اما يكي از مهمترين هدف هاي برنامه آموزشي را ، يعني پرورش كنجكاوي و ترغيب دانش آموزان به فراگيري دانش، به خوبي برآورده مي كنند و برخي از آنها با يك كتاب صرفا علمي تفاوت هاي قابل ملاحظه اي دارند و به اصطلاح با ديد آموزشي نوشته شده اند. در اين جا، منظور ما از كتاب هاي كمك آموزشي اين گونه كتاب ها نيز هست.
كتاب هاي كمك آموزشي را از جهت محتوا و ساختار مي توان بررسي كرد. در ادامه مهمترين ويژگي هاي اين كتاب ها برشمرده مي شود.
براي تقويت برنامه آموزشي نوشته مي شوند
از لحاظ آموزشي، حركت در چارچوب برنامه يا استاندارهاي آموزشي مهمترين ويژگي كتاب كمك آموزش است. براي مثال، به تازگي بنياد ملي بهداشت امريكا( NIH ) با همكاري موسسه مطالعاتي برنامه آموزش زيست شناسي( BSCS ) مجموعه كتاب هاي كمك آموزشي ويژه اي را براي دانش آموزان پايه هاي مختلف منتشر كرده است. در پيشگفتار كتاب هاي اين مجموعه چنين آمده است:" اين كتاب كمك آموزشي يكي از كتاب هاي مجموعه كمك آموزشي بنياد ملي بهداشت است كه دانش پزشكي و كشفيات پژوهشي را از آزمايشگاه هاي اين بنياد به كلاس ها مي برد. بنياد ملي بهداشت نقش حياتي در سلامت امريكايي ها ايفا مي كند و تلاش مي كند توجه به پژوهش، دانش و شغل هاي مرتبط با پزشكي را بيشتر كند. از اين رو، اداره آموزش علمي را به وجود آورديم تا در اين راه به پربار شدن برنامه هاي آموزشي و پيشرفت سواد علمي كمك كند.