نقش مسيحيان عرب در گسترش نفوذ فرهنگي غرب به دنياي عرب

جزئیات و دریافت

چكيده

در دوره معاصر جهان عرب بويژه مقطع زماني سالهاي 1800 تا 1950 ميلادي يكي از واقعيتهاي غير قابل انكار، نقش ادبا و فرهنگ سازان مسيحي عرب در توليد، توزيع مفاهيم ومضامين و رواج برخي مكاتب ادبي و نيز انتقال فرهنگ غربي از اين راهها به جهان عرب است. كاوش در سه سطح عرصه ها و زمينه هاي فرهنگي از جمله نهادهاي فرهنگي، مجامع ادبي و نيز شناخت قالب ها و ساختارهاي ادبي نشان مي‌دهد: پديده سلطه گرايي غرب نسبت به شرق و بويژه كشورهاي عربي كه اولين حوزه نفوذ و مداخله غرب به شرق بوده، واقعيتي انكار ناپذير است چنانچه از چالشهاي عميقي بويژه در جريان جنگهاي صليبي ميان كشورهاي اروپايي و مسلمانان حوزه مديترانه جريان داشته است. اما از آغاز دوره رنسانس و پس از انقلاب صنعتي اين رويارويي به جاي آنكه شكل ديني و ايدئولوژيك داشته باشد حيثيتي توسعه طلبانه و سلطه خواهانه داشته است از آن پس زوال امپراتوري عثماني به عنوان بهترين ساختار سياسي اجتماعي در ميان جوامع اسلامي- عربي كه در اثر دو عامل ضعف و سستي دروني ساختار اين امپراتوري و اقتدار اروپاييان حاصل آمد، ما حصل سالهاي طولاني مبارزه فرهنگي، نظامي و سياسي دول استعمارگر بوده است كه در حوزه فرهنگي، شناخت قالبهاي ادبي همچون شعر، نثر، داستان، نمايشنامه، موسيقي و سرانجام پي جويي مضامين و مقاصد نهفته در اين قالب ها بر پايه درك مكاتب و اسلوب ها و سبكهاي تبليغ شده از سوي غربيان يا حاميان داخلي آنها در كشورهاي عربي در دو قرن پاياني هزاره دوم ميلادي مي تواند در شناخت حوزه وسيع، عمق تاثير و نقش بسيار موثر عوامل واسط در انتقال، ترويج و يا اشاعه آموزه ها و ارزشهاي غربي در مجامع عربي سودمند باشد. در اين ميان هرچند در تاريخ معاصر عرب كم نيستند ادبا و نويسندگان مسيحي مسلك كه در رويارويي با فرهنگ غربي بر هويت عربي خود تاكيد كرده و به گونه اي وانمود كرده اند كه عرب مسيحي هستند و نه مسيحي عرب اما حتي در ميان اين عده نيز به هر حال مسيحيت بعد اساسي هويت آنان بوده است و بي تفاوتي و بي‌توجهي آنان را نسبت به هجوم فرهنگ غرب به ارزشهاي اسلامي كه عنصر غالب در فرهنگ و ادب عربي مي باشد، موجب شده است كه حتي اگر فرض كنيم رويكرد آنها نسبت به فرهنگ اسلامي خصمانه و معارضانه نبوده است باز در گسترش اباحه‌گري بي تاثير نبوده اند. با اين همه اين سخن بدين معنا نيست كه در ميان ادباي مسيحي عرب افرادي كه با تلاش و كوشش خود به رشد و غناي فرهنگ جوامع عربي كمك كرده اند نادرند و باز اين سخن بدين معنا نيست كه ادباي مسلمان در انتقال فرهنگ غربي يا ترويج مكاتب، اسلوبها مضامين قالبها و ارزشهاي غربي در آثار ادبي خود هيچگونه نقشي نداشته اند و باز اين سخن منكر جنبه هاي مثبت و ارزشهاي تمدني و پيشرفتها و نوآوريها و دستاوردهاي ارزشمند فرهنگ غربي نيست. در هر حال ادباي مسيحي عرب با بهره گيري از موسسات فرهنگي آموزشي و رسانه اي در دوره معاصر كه عوامل نهضت ادبي قلمداد شده اند در گسترش فرهنگ غرب به جوامع عربي از طريق اشاعه ادبيات عربي موثر بوده اند.

توزيع و گستره مكاتب و نحله هاي ادبي غربي در جوامع عربي از جمله عوامل موثر در ايجاد گفتمان هاي ادبي و فضا سازي براي توليد آثار ادبي در چارچوبه وارد شده از دنياي غرب بوده است. در اين پژوهش نشان داده شده است كه نقش مسيحيان عرب در گسترش نفوذ فرهنگي غرب به دنياي عرب قابل توجه و بسيار گسترده بوده و اگرچه در موارد بسياري به عنوان تقويت كننده و ترويج دهنده و تسريع كننده انتقال فرهنگ غرب به دنياي عرب بوده اند اما از آن رو كه اولاً همه جنبه هاي فرهنگ غرب منفي نيست و ثانياً برخي از آنها بر هويت عربي خود تاكيد داشته اند نقش مثبت و منفي مسيحيان عرب را در ادبيات معاصر عربي در پي داشته است به علاوه مسيحيان عرب از آن رو كه شعر و داستان رواج و نفوذ فراواني در ميان خوانندگان و علاقه‌مندان جوامع عربي داشته است به صورت آگاهانه يا ناآگاهانه توجهي ويژه به اين دو قالب داشته و مطالعه اثر مسيحيان عرب در بهره گيري از اين دو قالب ادبي نشان دهنده تاثير بارزتر و با حوزه و گستره وسيع تر شعر و داستان در چارچوب مورد پژوهش از سوي ادباي مسيحي عرب مي باشد.

فهرست عناوین: