واکسن و ایمن سازی

دسته بندي : علوم پزشکی » بهداشت عمومی
بخش يك واكسيناسيون

فصل اول

بيماريهاي داراي واكسن

كليات واكسيناسيون
هر گونه اقدامي كه به منظور جلوگيري از بروز عفونت و يا تخفيف شكل طبيعي بيماري در فردي با تجويز آنتي بادي يا آنتي ژن بعمل آيد ايمن سازي گفته مي شود .
با تزريق عضلاني يا وريدي آنتي بادي ايمني غير فعال يا انتقالي ايجاد مي گردد . دوام اين نوع ايمني كوتاه است و بستگي به نيمه عمرآنتي بادي در بدن فرد دريافت كننده دارد و اين مدت در حدود 3 تا 4 هفته مي باشد .
در صورت تجويز آنتي ژن كه شامل ميكرو ارگانيسم ضعيف شده ، كشته شده و يا اجزاء آن مي شود دستگاه ايمني فرد دريافت كننده تحريك و به طور فعال آنتي بادي توليد مي كند . ايمني بدست آمده در اين حالت را ايمني فعال گويند . دوام اين نوع ايمني ، طولاني تر از نوع غير فعال است .
ايمن سازي فعال يا واكسيناسيون
واكسيناسيون اقدام بسيار مهم و با ارزشي است كه به وسيله آن با هزينه كم مي توان از ابتلاء به بيماريهاي عفوني جلوگيري كرد . با اجراي برنامه واكسيناسيون همگاني در جهان ، شيوع بسياري از بيماريهاي خطرناك در بين شيرخواران ، كودكان و بالغين كاهش بارزي پيدا كرده است به طوري كه اكنون شيوع بيماريهاي خطيري چون ديفتري ، كزاز ، سياه سرفه ، سرخك و فلج كودكان با واكسيناسيون همگاني با موفقيت كنترل و در بسياري از كشورها عملاً
به حداقل ميزان خود رسيده است ، يا ببيماري آبله كه با واكسيناسيون همگاني و پيگيري جهاني ريشه كن شده است .
براي بيش از 20 بيماري انسان ، اكنون واكسن تهيه شده است كه تعدادي از آنها بطور همگاني و بقيه در شرايط خاصي ، مورد استفاده قرار مي گيرند .
تصميم براي تهيه و استفاده از واكسن ، جهت يك بيماري بر اساس نتيجه موازنه دو موضوع ، يكي ميزان احتياج به واكسن و ديگري خطرات و عوارض ناشي از آن گرفته مي شود .
ميزان اثر پيشگيري كننده واكسن يك بيماري ، از مقايسه تعداد مبتلايان دو گروه افراد واكسينه شده و نشده اي كه به طور تصادفي در معرض بيماري قرار مي گيرند بدست ميآيد .
موثرترين واكسنها آنهائي هستند كه مكانيسم پيشگيري حاصل از مرحله بهبودي در شكل طبيعي بيماري را تقليد كنند .
رابطه بين نوع واكسن با ايمني حاصل
واكسن هاي با اجرام زنده كه از قدرت بيماريزايي آنها كاسته شده است ، معمولاً با دو واحد مي توانند ايمني موثر و طولاني نسبت به واكسن هاي كشته شده ايجاد كنند . اين واكسن ها علاوه بر سيستم ايمني هومورال سيستم ايمني سلولي را نيز تحريك مي نمايند ، اين نوع واكسنها تمايل دارند واكنشهاي مشابه شكل طبيعي بيماري به خصوص در افراد با نقص ايمني را ايجاد كنند .
براي اينكه با واكسنهاي كشته شده ايمني كافي و بمدت طولاني بدست آيد ، بايستي اين واكسنها ابتدا در چند نوبت تزريق گردند و براي جلوگيري از كاهش سطح آنتي بادي و ادامه ايمني اغلب لازم است كه تزريق واكسن در آينده يادآوري شود .
تاريخچه واكسيناسيون
جان ميليونها نفر با استفاده از پني سيلين ، سولفاتيل آميد و داروهاي باكتري كش مشابه نجات يافته است . اما شايد با اثر پيشگيري كننده ايمن سازي – كه از ديگر اكتشافات تصادفي است – جانهاي بيشتري نجات يافته باشند . تا بيش از سده نوزدهم يكي از بزرگترين بلايايي كه دامن گير بشر مي شد آبله بود . تنها دو بيماري ،يعني طاعون و مالاريا ، به اندازه آبله قرباني داشته اند . چگونگي مبارزه با مالاريا با استفاده از كينين و داروهاي ضد مالاريا انجام مي شد حشره كشها نيز در حذف پشه هاي ناقل بيماري مفيد واقع شدند . پس از آنكه مشخص شد عامل انتقال طاعون كك هاي بدن موش هستند ، اين بيماري نيز سرانجام در مناطق توسعه يافته جهان با انجام اقدامات بهداشتي مهار شد . شهرت ادوارد جنر بدليل آشنا كردن جهانيان با واكسني است كه جان ميليونها نفر را از مرگ شوم ناشي از آبله رهانيده و چندين ميليون نفر ديگر را از ظاهر زشت و وحشتناكي كه بر اثر ابتلاء به اين بيماري ايجاد مي شود ، نجات داده است . جنر واكسن خود را
در پي كار طولاني و طاقت فرسا در آزمايشگاه كشف نكرد . در 19 سالگي شيردوشي به او گفته بود . كه هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد ، چون قبلاً به آبله گاوي مبتلا شده بود . بعدها وقتي جنر پزشك شد و به بي فايده بودن تلاشهايش براي درمان اين بيماري پي برد ، جمله آن شيردوش را به خاطر آورد . او تحقيق كرد و دريافت شيردوشان تقريباًهرگز ، حتي وقتي از مبتلايان به آبله پرستاري مي كنند ، دچار آبله نمي شوند . به نظرش رسيد كه آبله گاوي را به افراد تلقيح كند ، تا آنها را از ابتلا به بيماري مرگبارتر آبله مصون سازد . اين بخت ياري حقيقي بود . بدون اينكه زحمتي بكشد ، دريافت كه آبله گاوي باعث ايمني در برابر آبله مي شود . قوه تشخيص او به اندازه اي بود كه توانست به ارزش اين حقيقت پي ببرد و از آن استفاده كند ادوارد جنر به سال 1749 در بركلي از توابع گلاسترشر انگلستان به دنيا آمد . شش ساله بود كه پدرش يك روحاني مسيحي ، درگذشت وبرادر بزرگترش مسئوليت تربيت او را به عهده گرفت تحصيلات ابتدائي خود را در مدارس محلي گذراند ،و در آنجا به تاريخ طبيعي علاقمند شد . تحصيل طب را زير نظر دانيل لادلو ، از جراحان سادبري آغاز كرد . در اين هنگام بود كه شيردوش ، رابطه بين آبله گاوي و آبله را برايش تعريف كرد . جنر در سال 1775 در زمينه عقايد روستائيان گلاسترشر درباره آبله به تحقيق پرداخت و دريافت كه دو نوع آبله گاوي وجود دارد ، و فقط يكي از آنها پيشگيري مي كند . همچنين تائين كرد كه نوع موثر آبله گاوي تنها وقتي اثر محافظتي دارد كه در مرحله خاصي از بيماري منتقل شود .
او براي آزمودن نظريه اش مقداري از مايع درون تاولهاي دست شيرفروشي را كه به آبله گاوي مبتلا بود بيرون كشيد و آن را به لندن برد و با دقت مايع آبله را به پسركي تلقيح كرد و همان طور كه جنر پيش بيني كرده بود پسرك به آبله دچار نشد . جنر از واژه واكسيناسيون استفاده نكرد ، بلكه به جايش لفظ مايه كوبي يا ((واريوله واكسينه ))را به كار برد معناي لغوي اصطلاح لاتيني اخير ((تاولهاي ريز گاو )) است . تا حدود يك قرن بعد ، مايع كوبي جنري آبله گاوي ، تنها روش ايمن سازي عليه بيماري بود . در سال 1880 لويي پاستور براي ايمن سازي مرغان عليه وبا ، كه در يك همه گيري ، 10% طيور فرانسه را از بين برده بود ، روشي ابداء كرد . او باكتري ايجاد كننده اين بيماري را جدا سازي كرد و با كشت شكل ضعيف شده و تلقيح آن به مرغان آنها را نسبت به حمله مرگبار بيماري ايمن ساخت . اصول كلي روش پاستور با روشي كه جنر براي مايع كوبي با آبله گاوي ابداع كرد يكي بود . قبل از آنكه ويروس آبله به شكل آبله گاوي به شيردوش منتقل شود ،در بدن گاو ضعيف شده بود . در سال 1881 ،پاستور با روي آوردن به سياه زخم كه از بيماريهاي گاو و گوسفند است ، باسيل آن را جدا كرد . او اين باكتري را در دمايي بالاتر از دماي بدن حيوان كشت داد تا مايعي براي تلقيح تهيه كند كه موجب حمله خفيف سياه زخم در جانور شود ، و حيوان را براي روزي كه دچار حمله شديد بيماري مي شود ، ايمن سازد . همان طور كه خود پاستور گفت ، او براي ارج نهادن به شايستگي و خدمات مهم يكي از بزرگترين انگليسيان ، يعني جنر واژه واكسيناسيون را به طور كلي براي روش مايع كوبي پيشگيري كننده وضع كرد . چهار سال بعد پاستور واكسني براي بيماري كه در حيوانات هاري و گاه در انسان آب گريزي خوانده مي شود ، ابداع كرد . پژوهش هاي پيش گامانه پاستور ، كه بر كشف بخت يارانه جنر مبتني بود ، ايمن سازي را به دانش بسيار كارآمد تبديل كرد ، و زمينه را براي وقوع انقلابي در مهار بيماريهاي عفوني آماده ساخت . شايد گذشته از كشف آنتي بيوتيكها ، هيچ اكتشافي چنين تاثير عميقي بر سلامت انسان نگذاشته باشد . به نوشته و . ر كلارك در پايه هاي تجربي ايمني شناسي معاصر (1986 ) گل سرسبد موفقيت ها در فرآيند ايمن سازي ريشه كني كامل آبله بوده است . در نيمه نخست اين قرن ،سالانه حدود 2 تا 3 ميليون مورد جديد گزارش مي شد .
در سال 1949 آخرين مورد آبله در ايالات متحده ، و در سال 1977 آخرين مورد تاييد شده سراسر جهان در سومالي گزارش شد .
واكسن چيست و چگونه توليد مي شود ؟
واكسن چيست ؟
موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودي خود نيروي مقاومت و غلبه يافتن بر ميكروبها را دارد . اين حالت را ((مصونيت )) مي نامند . اما در برخي از موارد بايد بدن را از خارج كمك كرد ،تا چنين مصونيتي را پيدا كند . در بسياري از بيماريهايي كه از ويروس پديد مي آيند ، اگر انسان يك بار آن بيماري را بگيرد و خوب بشود ديگر در برابرآن مصونيت پيدا مي كند . مثلاًآبله ،سرخك و آبله مرغان از بيماريهايي هستند كه اگر يك بار انسان آنها را بگيرد ، براي هميشه از آنها مصونيت پيدا مي كند . يعني ديگر آنها را هرگز نخواهد گرفت . اما بيماريهاي ديگري مانند آنفولانزا ممكن است چند بار به سراغ انسان بيايند . پس براي رهايي از چنگ آنها مي آيند و به طور مصنوعي در انسان مصونيت ايجاد مي كنند . بدين طريق كه ويروس ضعيف شده آن بيماري را به بدن تزريق كرده ، انسان را دچار يك حالت خفيفي از آن بيماري مي نمايند . ولي چون اين بسيار ضعيف است ، انسان به زودي بهبودي مي يابد و پس از بهبودي كامل براي يك مدت طولاني در برابر آن مرض ، مصونيت مي يابد . واكسن زدن يعني تزريق ويروس ضعيف يك بيماري به بدن .
واكسن داراي ميكرب بيماري است كه البته آن را ضعيف و بيآزار ساخته اند واكسن از پي تزريق در بدن انسان ((پادزهر)) درست مي كند كه با ويروس بيماري وارد نبرد مي شوند و آنها را خنثي مي كنند .
طرز ساختن واكسن چگونه است ؟
واكسن را اين گونه مي سازند : نخست حيواني را عمداً دچار بيماري مورد نظر مي كنند . سپس ويروس آن بيماري را از بدن حيوان مزبور جدا مي سازند . مجدداً اين ويروس را به حيوان ديگر تزريق مي كنند و پس از بيمار شدنش ، باز ويروس را از بدنش جدا مي سازند . آنقدر اين عمل را تكرار مي كنند تا به قدري ويروس ضعيف گردد كه اگر آن را به بدن انساني تزريق كنند نه تنها او را بيمار نكند ، بلكه برايش مصونيت هم پديد آورد . راه ديگر واكسن سازي اين است كه آن را از ويروسهاي مرده يا بي فعاليت بدست مي آورند . با تزريق اين نوع واكسن ، بدن مشغول ساختن پادزهر مي شود و خود را آماده دفاع در برابر ميكروب اصلي مي كند . براي بيماري خواب و آنفولانزا از اين روش استفاده مي كنند . و بالاخره گاهي هم خود ويروس را بي آنكه ضعيفش گردانند از راه پوست به بدن تزريق مي نمايند . آن گاه چون ويروس از راه غير طبيعي وارد بدن گرديده ، باز در آن ايجاد مصونيت مي كند . طرز عمل واكسنها مزيت ايمن سازي بر سرم درماني ، در طول مدت حفاظت از طريق مايع كوبي است . واكسنها ،علاوه بر توليد فعال پابتنهاي در گردش ، در موارد خاص ،و در هنگام بروز آلودگي هاي بعدي سريعاً موجب واكنش ليمفوسيتها گرديده و دستگاه حساس ايمني را طوري سامان مي دهد كه مي تواند نسبت به حمله اجرام خارجي واكنش سريع نشان دهد ، اين نوع واكنش را پاسخ يادآور يا خاطره اي مي نامند . براي سهولت امر ، مي توان واكسنها را به دو دسته مشخص تقسيم نمود :