-محوطه سازی در شهرسازی

دسته بندي : فنی و مهندسی » عمران
فضای سبز بر خلاف معنایی که ممکن است در ذهن ایجاد کند تنها محلی دارای درخت و گیاه نیست بلکه نماد سمبلی از تفکرات فرهنگی و اجتماعی یک جامعه است. .مکان ظهور فضای سبز تنها پارکها را در بر نمی گیرد بلکه باغها،باغچه های خصوصی،نوار سبز حاشیه شهر ها و حتی خیابانها و گورستانها را نیز شامل می شود. همین طور فضاهای سبز اماکن فرهنگی (کتابخانه ،تاتر،سینما،..)، اماکن مذهبی ،محلی برای انواع بازیها و ورزشهای مختلف ، محلی برای الهام گرفتن از طبیعت جهت سرودن شعر ،نقاشی ،عکاسی ،… را نیز شامل می شود.در واقع طراحی سبز یک مفهوم کلی در مبحث طراحی است که دامنه گسترده ای را شامل می شود و در اواخر دهه ۸۰ ظهور کرده است.در حقیقت اندیشه سبز یک موج بین المللی به طرفداری از موضوعات زیست محیطی است که از فجایع مختلف انسانی مانند نشت رادیو اکتیو و مواردی از این قبیل گرفته شده است.
در این بین روند طراحی فضای سبز همواره مسئله ای بوده است که ذهن معماران را به خود مشغول داشته است.گروهی ارزشهای فلسفی و آزادیخواهی خود را به میدان طراحی آوردند و نقاشیهای روی بوم و مجسمه سازی را به قلمرو زمین کشاندند و باز گروهی که غالب معماران را نیز شامل می شود هندسه را در کار خود دخیل داده و نیز گروه دیگری با عقایدی بر خواسته از طبیعت. بر این باورند که ایده های خود را از طبیعت الهام بگیرند و در کار خود از نمونه های طبیعت الگو برداری کنند.
به هر حال کیفیت طراحی فضای سبز چه از معماری ریشه بگیرد و چه کیفیتی ذاتی داشته باشد این دو مقوله نمی توانند جدا از یکدیگر وجود داشته باشند.فضای سبز اجزای زنده ای را شامل می شود که پیوسته تغییر می کنند و دوره انتقالی آنان نیز باید به عنوان عامل مهمی در طراحی در نظر گرفته شود.

برای مشاهده کامل مقاله به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

آهنگ زمان ،چرخه حیات ، تاریکی ، روشنایی ،باد و هوا همه باید در طراحی انعکاس پیدا کنند. تحت فشار قرار دادن گیاهان و نگهداری آنها در شرایط غیر طبیعی عاقلانه نیست .
توجه به عواملی از قبیل عوارض زمین ،توپوگرافی،پستی ،بلندی،شیب ،لطافت و گاه نیز خشونت ان تیز به طور حتم در طراحی های سبز حائز اهمیت اند.
لزوم و اهمیت محوطه سازی
رابطه انسان و طبیعت
به طور حتم رابطه محکم انسان با طبیعت بر هیچ کس پوشیده نیست.انسان نمی تواند جدایی از طبیعت زندگی کند.نیاز مادی و به ویژه روحی او به طبیعت همچون نیاز طفل به مادر است.بشر اولیه از همان اغاز بدو زندگی تمامی نیازهای خود را از محیط پیرامون خود فراهم نموده است و تا به حال که به پیشرفتهای زیادی نیز دست پیدا کرده است نیز باز نیازهای خود را در طبیعت جستجو می کند.
تلاشهای انسان در ادوار گذشته مبنی بر استفاده صحیح از طبیعت و حفظ خود در مقابل حوادث ناشی از آن نیز باعث شده است که به تدریج دانش اندوخته خود را بالا برده و در مراحل اولیه توجه به درخت و گیاه را در ساخت پناهگاه و یا سرپناههای اولیه خود مورد نظر داشته باشد . نحوه کاشت درخت و نظم دادن به آن در هر چه بهتر فراهم کردن آسایش خویش باعث شده است که طی ادوار گذشته گرایشهایی در زمینه شاخه های متنوعی از علوم طبیعی و زیست محیطی نیز شکل گیرد و همواره اهمیت طراحی فضای سبز به عنوان یک عامل مهم در طراحی های خود از جنبه های مختلف چه ساختاریی و چه از جنبه های زیبایی آن مورد توجه خود قرار دهند.
فضای سبز به عنوان یک محیط جذاب و روحبخش
علاوه بر آنچه تا کنون ذکر شده است یکی از مهمترین جنبه های طراحی فضای سبز ایجاد محیط های باز شهری و مناسب آب و هوایی و همچنین جاذب می باشد.به طور یقین تمایل افراد به قرارگیری در محیط هایی با فضای سبز بیشتر از محیط های مصنوعی امروز است .به عنوان مثال وجود فضای سبز در یک واحد صنفی (فروشگاه،بازار،رستوران،مجتمع تجاری …)به یقین تاثیر شگرفی بر روند اقتصادی آن محیط خواهد گذاشت و این امر بر همگان نیز واضح و آشکار است.
فضای سبز محیطی برای گذران اوقات فراغت
مطالعات شهری نشان می دهد با پیدایش کا نونهای جمعیتی خیلی بزرگ یا کلان شهرها ،نیاز های فراغتی انسان دیگر مثل گذشته به طور طبیعی و خود به خود ارضا نمی شود.یعنی امور ساده ای مثل قدم زدن در قهوه خانه ،نشستن و با دیگران صحبت کردن ،شنیدن صدای آب رود خانه ،گشتی در باغ و نظایری از اینها به طور عادی برای شهروندان در دسترس نیست .این وضعیت ایجاب میکند که اقدام آگاهانه در این زمینه صورت گیرد.روستایی و یا عشایری نیاز به برنامه ریزی فراغت ندارد چرا که خود زندگی اش گذران فراغت است . آهنگ زندگی ،فضای کار و نوع فعالیتی که دارد به طور متعادل آمیخته از کار و فراغت است .هر چه میزان شهرنشینی بالاتر میرود فاصله بین محل کار و مسکن و همچنین فاصله بین انسان و محیط طبیعی نیز افزایش پیدا می یابد و ضرورتا موجب تنش و نا آرامی می شود ،زیرا همه احساس می کنیم یا کاری اجباری انجام می دهیم یا در رفت و آمد گرفتار هستیم و در خانه فضای کافی برای فعالیت آزاد و استراحت و رفع خستگی نداریم .بدین جهت برنامه ریزی برای گذران مناسب فراغت ضرورت می یابد که از عهده فرد خارج است و به اقدام آگاهانه و جمعی نیاز دارد.
توریسم
یکی از منابع بالفوه در آمد کشورهای در حال توسعه سود سرشار حاصل از جلب سیاح است .بالاخص شهر و یا کشورهایی که از جنبه های خاص(سیاحتی ،تاریخی،زیارتی،…)مورد بازدید قرار می گیرند لزوم و ضرورت وجود فضاهای جاذب و زیبای شهری را بیشتر آشکار می سازد.از این رو حفظ محیطهای جاذب طبیعی و همچنین طراحی فضاهای مناسب شهری می تواند در روند اقتصادی یک جامعه بسیار موثر باشد.
فصل اول
مبانی نظری طراحی سایت
با توجه به اهمیت طراحی فضاهای شهری یکسری فاکتورهای اصلی در طراحی سایت و در واقع نمای شهر حائز اهمیت هستند که همواره به عنوان مبنا و منبعی اصلی در طراحی سایت مد نظر طراحان قرار می گیرد.
توجه به فاکتور هایی از قبیل دید پی در پی در سایت،فضاهای باز و بسته ،محصور و نیمه محصور ،نقاط عطف،پیوندها ،…و همچنین عوامل دیگری از قبیل پیش آمدگی و عقب رفتگی در یک نقطه ،حرکت ها و منظر درون و برون می تواند کمک موثری در طراحیهای ما داشته باشد.لازم به توضیح است که در روند طراحی سایت توجه به شرایط محیطی نیز از فاکتورهای مهم در طراحی به شمار می آید. عواملی از قبیل شریانهای حرکتی، موقعیت سایت، عوامل فرهنگی اجتماعی و موارد مشابه همواره از اکتورهای مهه در طراحی سایت عنوان شده اند.
نظر به اهمیت موارد یاد شده در این اجمال سعی شده است نگاهی کوتاه به بخش مبانی نظری طراحی منظر، شده باشد.
الف) انواع فضاهای بوجود آمده در یک پلاز شهری
۱-فضای بسته
فضای بسته در اصطلاح نقطه پایانی برای ادامه حرکت گامها و چرخها خواهد بود .در خارج این فضا ارتباطات غیر انسانی با سرعت زیاد در حال رفت و آمد است .ولی مکانی در این فضاها ندارد ودر داخل آرامش و سکون بر قرار است .این فضاها در مقابل فضاهایی با شلوغی و ترافیک شهری بوجود می آیند و مشخصا این گونه مکانها محصول غائی ترافیک به شمار می آیند. بدون فضای بسته ترافیک بدون معنی و مفهوم خواهد بود .

۲-فضای نیمه محصور
فضای محصور و یا فضای درونی باز به فضایی اطلاق می شود که امکان دسترسی آن با فضای پیرامن خود به صورت آزاد و مسقیم بوده و فضایی با قابلیت دسترسی بدور از جریان اصلی رفت و آمدهاست. در این نوع فضاها همواره باز تاب صداها از نقاط مختلف آرامتر شنیده می شود و بدور از صدای ترافیک و عواملی از این دست قرار می گیرد و البته از نظر موقعیت مکانی امن و در اصطلاح قوی دانسته می شود.
۳-فضاهای غیر واقعی (واهی)
با بر چیدن دیوارهای یک فضای بسته که می تواند در فرمهای حائل،آیینه و این قبیل تبلور کند یک فضای غیر محسوس بوجود می آید که به نظر می رسد دارای خصوصیت عقب رفتگی می باشد. به مثابه فردی است که به جلو می رود و فضای پشت سر خود را می بندد. احساس از فضای پوشیده و دیوارهای محصور کننده آن تحقق پیدا نمی کند بلکه این احساس به صورت رایحه ای در سراسر فضا وجود دارد که در یک مکان مخصوص در حال پر زدن است. شاید این دقیق ترین اظهار از این نیروی بر انگیزنده باشد.
۴-تعریف فضا
گاهی اوقات تعجب انگیز خواهد بود که چگونه ابزاری شکننده و غیر قابل دوام نظیر یک قطعه سیمی که از دیواری به دیواری کشیده شده و یا چراغهایی که بالای سرمان در چهار ضلع یک چهار وجهی قرار گرفته اند خود ایجاد فضا نموده اند تنها جداره ها نیستند که می توانند فضاهایی با تعاریفی متفاوت ایجاد کنند و بعضا شکستن دیوارها و حصارها باعث یکپارچه شدن دو فضا نمی شود.

عوامل مختلفی خود می توانند تعریف کننده فضا باشند .اختلاف سطح در یک محوطه ،تغییر کف سازی یک منطقه ،نوع ستون گذاری در یک پلان ،تفاوت در رنگ،تغییر بافت و عواملی از این دست همواره در دستور معماران قرار گرفته است.

۵-فضای محصور
در فضای بسته چشم نسبت به یک حقیقت کاملا محافط شده واکنش نشان می دهد .این واکنش ثابت است .در موقعی ما به یک فضای محصور وارد می شویم ،هنگام قدم زدن در درون و تا لحظه خروج از فضا ،یعنی وقتی که یک منظر جدید به طور ناگهانی ظاهر می شود، منظر بدون تغییر باقی می ماند .حرکت در این گونه فضاها عنصر شاخصی است و این خاصه نیز از خصوصیات اصلی فضا که همان محصور شدن از جداره های خود می باشد نشئت می گیرد.
۶-نقاط عطف
نقطه عطف به عنوان یک قلمرو دست ساز با فضای بسته پیوند دارد وسمبلی عمودی برای تجمع گراییها به شمار می رود .مجسمه یادبود ،یک میدان مهم

،ساختمانی با جنبه های تاریخی و معماری و یا یک برد بزرگ تبلیغاتی در شهر می توانند نقاطی عطف گونه برای اتصال قسمتهای مختلف شهری باشند. نقاط شهر در شهرها اکثرا بر گرفته شده از خاطرات و تاریخ آن شهرها بوحود می آیند که اغلب در مکانهای ر رفت و آمد و محلهای داد و ستد مردم قرار می گیرند که بعضا بدلیل حرکت و جنب و جوش زیاد در آن مناطق عمکرد واقعی نقطه عطف از آ ن سلب شده و صرفا کالبدی بی اثر وسیله ای برای ثبت خاطرات آثار نویسان می شود.

۷-چشم انداز از فضای بسته
وقتی که ما در یک محیط قرار گرفته ایم در واقع تنها احساس هویت با آن محیط نمی تواند به خودی خود وجود داشته باشد ،و همواره توجه به محیطهای دیگر که در اطرافمان قرار گرفتهاند نیز به طور نا خوذ آگاه در ما ایجاد می شود که معمولا با دست کاری هنرمندانه معماران این دو کیفیت (داخل و بیرون ) به نمایش گذاشته می شود و نمایش فضایی از دو ارتباط ایجاد می شود که این همان مسئلهای است که تحت عنوان دیدی بصری داخل به بیرون و یا بیرون به داخل مطرح می شود به عنوان مثال قاب شدن تکه از ساختمان در یک پنجره و یا قرار گیری یک مجسمه در انتهای دید یک خیابان از عواملی هستند که جذابیت را در طراحیهای محیطی افزایش می دهند.
۸-حرکت موجی
همانطور که می دانیم روحیاتی که از طرحهای گوناگون بدست می اید متفاوت است . به عنوان مثال استفاده از حرکات ارگانیک و یا موجی شکل در یک طرح معماری تنها ایجاد یک خط متحرک و بی هدف نمی باشد . به طور حتم آثار شروع حرکت در آن نمایان است و اغلب با انگیزه هایی از قبیل پویایی و معنا بخشی به زندگی و جنب و جوش را نشان می دهد . همانطور که خطوط راست و شکسته روحیات خاص خود را دنبال می کنند.
۹-تغییر سطح
دستکاری هنرمندانه در سطوح خود یک بخش وسیعی از هنر منظر سازی است .تغییزات در سطح زمین می تواند به عنوان نتیجه ای از شیب زمین مستقیما اتفاق بیفتد و یا بازتابی در جواب به نیازهای برنامه ریزان باشد.هر مکان مرتبه اطلاعی خودش را دارد و انسان ممکن است در روی ،بالای و یا زیر آن باشد.قرار گرفتن در ورای ماخذ اطلاعاتی ایجاد برتری و امتیاز می کند. پایین بودن با احساس صمیمیت و حفاظت همراه است این احساسات یک رابطه مستقیم بین مشاهده گر و محیطش بوجود می آورد. البته دست کاری ماهرانه در سطوح کاربرد های عملکردی خاص خودش را نیز پیدا می کند. به طور مثال فردی ممکن است فضای نشستن را از فضای رفت و آمد در یک پارک یا میدان از هم مجزا بداند. حال این کار را چه طور انجام دهیم ؟ آیا با تغییر در سطح با بهترین وجه ممکن از بالا و یا پایین بودن فضا، صورت می پذیرد؟ آیا یک تغییر در نوع پوشش کف می تواند راه حل ما باشد و یا روش های دیگر…؟
۱۰- عمومی و خصوصی
فضاها از جنبه های گوناگون مد نظر طراحان قرار می گیرد. عمومی و یا خصوصی بودن فضا نیز همواره عامل مهمی در طراحیها است .تاکید در اختلاف کیفیت های فضایی دو مکان وابسته به خصوصیاتی محیطی اش می باشد . رنگ ، مقیاس ، خصوصیات کیفی ، بافت و مسایلی از این دست فاکتورهای مهمی در طراحی فضا با قابلیتهای عمومی و خصوصی می باشند.
عناصر مهم در طراحی محوطه
۱-درخت
از میان تمام مساعدت های طبیعت به منظر شهری مسلما نقش درخت بیش از سایر عوامل است. این مفهوم که درخت نیز مانند بناها دارای ساختارهایی هستند که منجر به ایجاد و در هم تنیدن یک سبک معماری گیاهی می گردند قبلا پذیرفته شده، اما

امروزه درختان در جایگاه صحیح خود به عنوان یک ارگان زنده تلقی می شوند که حضور آنها در میان فضای سکونتی ، مطبوع است. به این طریق روابط جدیدی میان ساختار طبیعی و معماری ارگانیک امکان پذیر می باشد. درخت می تواند خود به عنوان حصاری برای یک فضا در نظر گرفته شود و گاه به عنوان یک عنصر تزیینی عمل می کنند. علاوه بر این بعضی گیاهان که خاصیت تنیدن را دارند می توانند علاوه بر عامل زیباییشان پوششی رار در برابر دید ایجاد کنند ، که البته مطالعات بافت و نوع ارگانیک هر گیاه می تواند در بهود بهره وری از آن تاثیر بیشتری داشته باشد و شناخت فرمهای گوناگون آنها در بالارونده، آویزان، هندسی یا نامنظم ، براق و یا مخملی … می تواند در ترکیب بهتر آنها با ساختمان مورد نظر ما تاثیر بسزایی داشته باشد.

۲-حصارها
عملکرد حصارها محصور کردن است . حال این که حصار نیز خود می تواند عامل تفکیک دو فضا از یکدگر باشد. حصار با قدرت تفکیک بالا از لحاظ بصری و یا حصاری با حد کمتر.گاهی اوقات در طرحها لزوم تفکیک دو فضا به دلایل گوناگون اعم از خطر و یا مسایل خاص طراحی باید جدا بوده در این میان استفاده از حصارهایی با قابیت تفکیک بالا و به اصطلاح محکم و بسیار ملموس را ملزم می شود و گاه بالعکس وجود رشته طنابی نیز که هنر آراستن آمیخته شده باشد این عمل را انجام می دهد.
۳- نرده
نرده ها اولین وسیله ای هستند که در درجه نخست در مکانهایی که بالقوه دارای خطرند برای ایجاد آگاهی بصری نصب می شوند و در درجه دوم به عنوان یک مرز فیزیکی به شمار می آیند. نرده متداولترین و ساده ترین نوع آگاهی است . لزوم استفاده از نرده بر همگان واضح است ولی در این بین استفاده از انواع خاص آنها در طراحی هاو توجه به شرایط محیطی و سازگار با اقلیم منطقه از لحاظ روحیات منطقهای می تواند در جهت هماهنگی ویاعدم هماهنگی با بافت منطقه متفاوت باشد.
۴-پله
پله یکی از عناصر رایج و بسیار مورد استفاده در طراحی های محوطه است . لزوم بوجود امدن اختلاف سطح در یک سایت و یا توپوگرافی هر کدام وجود پله را ملزم می سازد.
۵-آب
تجربه نشان می دهد که آب همواره در اغلب طرحهای محیطی و شهری خود را به گونهایی نشان داده است .ساخت و طراحی طبیعت های مصنوعی با امکانات وتکنولوژی روز بدون استفاده از عنصر آب امکان پذیر نمی باشد. شاید هم تلاشها از ابتدا نیز در زمینه ساخت چنین محیطهایی بدلیل جای دادن آب بوده است . چرا که تاثیری که ب یا یک جوی آب بر روحیه افراد می تواند داشته باشد آنچنان قوی و آشکار است که گاه نسان با قرارگیری در این گونه محیطها تولدی نو را در خود احساس می کند.
حال که تا حدی با بعضی مبانی و فاکتورهای مهم در طراحی محوطه ها آشنا شدیم در اینجا به معرفی یک پروژه تجاری با قابلیت های خاص فضایی می پردازیم.

الف)معرفی
Name:sony Berlin GMBH
Location:Berlin-Germany
Design:Meinhard von Gerkan
Asistants:Kai voss,Jens kalkbrenner

ب)کاربری
مجتمع مذکور با توجه به قرار گیری در یک منطقه خاص شهری از لحاظ کاربری و ارائه طیف های مختلف عملکری از قسمتهای متنوعی تشکیل شده است . از جمله عملکلرد های آن می توان به کاربریهای تجاری ،تفریحی، مسکونی و اداری و از جمله ریز فضاها به به بخش های رستوران، تک مغازه ها، دفاتر،‌ موزه و فضای دایرهای مرکزی که شاید بارز ترین خصوصیت آن به عنوان یک مجموعه تجاری باشد و دارای عملکردهای همچون کافی شاپ ،تبلیغات و محلی برای استراحت می باشد را نام برد.

ج) ایده های اصلی طرح
همانطور که از کانسبپت طرح مشاهده می شود مهمترین هدف از به کارگیری چنین کانسبپتی برای مجموعه فوق ، ایجاد یک فضای شهری در دل مجموعه و با شرایط خاص و در عین حال در جهت اصلی اهداف کارفرما که همان ارائه و معرفی تازه های سونی است ، می باشد. اگر چه سایت مثلثی آن محدودیت هایی یرای طراحی ایجاد می کند ولی نحوه برخورد خاص معمار مجموعه با سایت و استفاده وی از یک فرم مرکزی در دل مثلث که موجب شده است علاوه بر بوجود آمدن فضاهای متنوع شهری ، یک فضای محصور نیز در دل ترافیک شهر ایجاد آورد که در عین حال خاصیتی عطف گونه به بیل برد بزرگ تبلیغاتی سونی را دارد ، نتنها محدودیت های سایت را بر طرف کرده بلکه شرایط خاصی از فضا را در داخل مجموعه بوجود آورد است.
توجه به سطوح نیز در این فضا قابل روئت است. فضاها تنها بر روی سطح افق دیده نشده اند و می بینیم که در همان قسمت مرکزی طرح، فضاها در ارتفاع نیز طراحی شده اند.و این باز نشئت از علل عملکردگرایانه داشته و معمار خواسته است با ایجاد سطوح مختلف جمع بیشتری از مردم را در مقابل بیل برد تبلیغات جای دهد.

اقلیم سرد و کو هستانی
کلیات آب و هوایی این منطقه به شرح زیر می باشد :

سرمای شدید در زمستان و هوای معتدل در تابستان
اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت هوا بین دمای شب وروز
بارش برف سنگین
رطوبت کم هوا
بارش برف در نواحی شمال و شمال غربی منطقه بیش از نواحی جنوب غربی آن است . علی رغم بارندگی فراوان ، رطوبت در این اقلیم کم می باشد . همچنین سلسله جبال غربی همانند سدی مانع از نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران می شوند و رطوبت هوا را تنها در دامنه های خود نگاه می دارند . برخلاف نواحی شمال ایران و سواحل دریای خزر که غلظت هوا به دلیل پستی زمین و بارش زیاد است در اقلیم سرد ، این غلظت کمتر بوده و همین امر میزان استفاده از تهویه طبیعی هوا را کاهش می دهد .

فرم بنا
برودت بسیار زیاد هوا در بخش عمده ای از سال ، در نواحی سرد و کو هستانی باعث شده است تا حداکثر استفاده از تابش آفتاب ، بهره گیری از نوسان روزانه دما ، حفظ حرارتی و جلو گیری از باد سرد زمستانی در فضاهای مسکونی امری ضروری گردد . لذا فرم بنا در جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا می شود . در ادامه ، به توضیح خصوصیات کلی فرم بنا در این اقلیم خواهیم پرداخت .

۱٫ ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی
بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده و سایر قسمت ها دورتادور این حیاط چیده می شوند . اتاق های واقع در سمت شمال حیاط بزرگتر از سایر قسمت ها و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه نیز در این سمت حیاط واقع شده است تا از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در فصل سرد زمستان استفاده کنند .